Prawnik radzi: Jak nie odziedziczyć długów?

Umiera członek rodziny. Jego śmierć, poza znaczeniem w wymiarze ludzkim, ma również znaczenie w wymiarze prawnym. Z chwilą śmierci krewnego, jego majątek, który stanowią aktywa jak np. mieszkanie, samochód, pieniądze zgromadzone w skarpecie czy na rachunku bankowym oraz pasywa czyli niespłacone długi, przechodzą na spadkobierców. Co zrobić, żeby „przypadkiem” nie odziedziczyć po krewnym długów? Jakie kroki należy poczynić, aby śmierć osoby bliskiej nie przysporzyła również tragedii finansowej?

Art. 926 § 1 kodeksu cywilnego stanowi, że powołanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu. W pierwszej kolejności należy ustalić czy osoba zmarła pozostawiła testament. Formy sporządzania testamentu są różne. Najprostszą formą sporządzenia testamentu jest spisanie ostatniej woli pismem ręcznym, podpisanie oraz opatrzenie datą takiego dokumentu. Cały testament musi być napisany ręcznie, od pierwszej do ostatniej litery. Najczęstszym błędem jest napisanie testamentu na komputerze. Następnie wydrukowanie i podpisanie takiego dokumentu. Taki testament jest nieważny!!! Istnieje również możliwość sporządzenia testamentu w formie aktu notarialnego. Wówczas wystarczy udać się do najbliższego notariusza, który wszystkim się zajmie. Koszt sporządzenia testamentu przez notariusza to 50 zł + podatek VAT.

W przypadku, kiedy zmarły nie sporządził ważnego testamentu, w grę wchodzi dziedziczenie ustawowe.  W pierwszej kolejności powołani do spadku będą żona oraz dzieci. Gdyby dziecko spadkodawcy zmarło wcześniej, na jego miejsce jako spadkobiercy, wchodzi jego dziecko czyli wnuk spadkodawcy. W przypadku gdy zmarły nie miał dzieci, wnuków, prawnuków itd. to dziedziczą po nim małżonek i jego ( zmarłego ) rodzice. Następnie możliwe jest dziedziczenie przez rodzeństwo zmarłego, dzieci rodzeństwa zmarłego oraz dziadków zmarłego. Precyzyjną hierarchię dziedziczenia ustawowego zawierają przepisy od 931 –  935 kodeksu cywilnego.

Jeżeli dana osoba nie chce dziedziczyć po zmarłym powinna złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku. Takie oświadczenie należy złożyć w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Z reguły jest to dzień, w którym spadkobierca dowiedział się o śmierci krewnego. Jeżeli takie oświadczenie zostanie złożone to osoba, która je złożyła będzie traktowana tak jakby nie dożyła otwarcia spadku, czyli chwili śmierci spadkodawcy. Ma to taki skutek, że nie jest brana pod uwagę przy ustalaniu kręgu spadkobierców. Istotną kwestią jest to, że takie oświadczenie może złożyć jedynie osoba, której przysługuje pełna zdolność do czynności prawnych ( osoby pełnoletnie oraz osoby, które nie są ubezwłasnowolnione ). Skoro zdolności takiej nie posiada małoletni, oświadczenie takie może w jego imieniu złożyć przedstawiciel ustawowy ( matka, ojciec ) albo opiekun prawny!!! Przed złożeniem oświadczenia za małoletniego należy uzyskać zgodę Sądu na złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku przez małoletniego. Taką sytuację zilustruję na przykładzie. Pani X jest jedyną córka pana X, który umarł. Pani X wie, iż jej ojciec nie pozostawił po sobie żadnego majątku tylko dług, który wynosi np. 20.000,00 zł. Pani X składa oświadczenie o odrzuceniu spadku. Zapomniała jednak, że kolejnym spadkobiercą jest jej 5 letnia córka. Następnie upłynęło 6 miesięcy. Córka pani X stała się spadkobiercą. Często w praktyce może to prowadzić do tego, iż wierzyciele zmarłego ( osoby, którym pan X nie oddał pieniędzy ) uzyskają tytuł wykonawczy

( wyrok wraz z pozwoleniem Sądu na skierowanie sprawy do komornika ) i skierują sprawę na drogę egzekucji sądowej. Spowoduje to stan, w którym komornik sądowy będzie prowadził postępowanie egzekucyjne przeciwko małoletniej. Jeżeli małoletnia osoba generuje dochód np. z renty rodzinnej ( takie sytuacje występują coraz częściej ) to komornik sądowy będzie pobierał, na poczet zadłużenia, 25 % renty. Należy również zaznaczyć, że wszczęcie postępowania egzekucyjnego zwiększy kwotę zadłużenia o koszty postępowania.

Odrzucić spadek można na dwa sposoby. Po pierwsze można wybrać się do wybranego przez nas notariusza i złożyć takie oświadczenie w jego kancelarii. Złożenie oświadczenia przed notariuszem to koszt 50 zł netto plus koszt sporządzenia wypisów. Przy czym notariusz sam przesyła złożone w jego kancelarii oświadczenie do właściwego sądu. Złożenie oświadczenia przed sądem może nastąpić na dwa sposoby. Po pierwsze ustnie do protokołu na posiedzeniu, które wyznaczy sąd. Drugim sposobem jest złożenie oświadczenie na piśmie z podpisem poświadczonym przez notariusza. W takim przypadku sąd nie wzywa na posiedzenie. W obu przypadkach opłata sądowa wynosi 50 zł. Można ją zapłacić przelewem na rachunek bankowy sądu, bądź w znakach opłaty sądowej, które można nabyć w kasie sądu, a następnie przykleić je na dokument zawierający oświadczenie.

UWAGA!!! Oświadczenie o odrzuceniu spadku nie może być odwołane. Przykład: Jedynym spadkobiercą jest syn. Według jego wiedzy ojciec, który zmarł pozostawił po sobie tylko dług, w wysokości 20.000,00 zł. Syn stwierdził, iż nie chce spłacać długu ojca i złożył oświadczenie o odrzuceniu spadku. Po kilku dniach syn chciał anulować oświadczenie o odrzuceniu spadku i złożyć nowe oświadczenie o przyjęciu spadku. Niestety jest to niemożliwe. Raz złożonego oświadczenia nie można odwołać. Istotną kwestią jest również to, że osoba, która nie złożyła, w ustawowym terminie, oświadczenia o odrzuceniu spadku, nie może domagać się przywrócenia terminu. Z upływem sześciu miesięcznego terminu możliwość odrzucenia spadku wygasa, a w to miejsce wchodzi narzucony przez ustawę skutek w postaci przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza tj. dana osoba odpowiada za długi do wartości majątku, który otrzymała. Jednakże można uchylić się od skutków prawnych ( w uproszczeniu anulować ) złożonego oświadczenia o odrzuceniu spadku jeżeli było złożone pod wpływem błędu ( musi być istotny ) lub groźby ( bezprawnej i poważnej ). Wówczas uchylenie oświadczenia następuje przed sądem. Wykazanie, że oświadczenie o odrzuceniu spadku zostało złożone pod wpływem błędu lub groźby spoczywa na spadkobiercy.

Podkreślenia wymaga fakt, że procedura odrzucenia spadku jest identyczna niezależnie od podstawy prawnej dziedziczenia tj. czy dana osoba dziedziczy na podstawie ustawy czy testamentu.

Co do zasady spadkobierca nie ma pewności czy zamarły nie pozostawił po sobie jedynie długów. W chwili obecnej brak jest instrumentów prawnych aby osoba, która z formalnego punktu widzenia nie jest spadkobiercą tj. nie złożyła oświadczenia o przyjęciu albo odrzuceniu spadku, mogłaby sprawdzić co wchodzi w skład masy spadku np. wystosowując do banku zapytanie czy zmarły nie miał zaciągniętego kredytu czy pożyczki, której nie spłacił. Zanim spadkobierca podejmie decyzję czy spadek przyjąć czy odrzucić powinien podjąć czynności faktyczne np. rozpytanie sąsiadów czy znajomych o sytuację zmarłego lub przeglądnąć dokumenty zmarłego, celem ustalenia co wchodzi w skład spadku. Decyzja o przyjęciu lub odrzuceniu spadku powinna być decyzją przemyślaną. Z doświadczenia zawodowego uprzedzam, że ktoś kto ma ładny dom oraz drogie, sportowe auto może mieć dług kilka razy większy niż wartość posiadanych rzeczy. Zaś z doświadczenia życiowego proponuję pielęgnować rodzinne więzi i zadbać o swoje interesy zawczasu.

Kliknij aby przeczytać pozostałe artykuły w dziale PRAWO