Ministerstwo Klimatu i Środowiska pracuje nad utworzeniem pierwszego od ponad 20 lat parku narodowego. Wspólnie z samorządami, naukowcami, wieloma zaangażowanymi ludźmi z całej Polski i lokalnymi społecznościami rozmawiamy o tym, jak utworzyć Park Narodowy Doliny Dolnej Odry (PNDDO) i chronić Międzyodrze.
Nowy polski park narodowy pomoże zachować unikatową przyrodę i krajobrazy oraz da impuls do rozwoju gospodarczego, w tym szczególnie dla turystyki w regionie.
Najważniejsze informacje:
- Projektowany park będzie impulsem do rozwoju regionu: stworzy miejsca pracy i poprawi atrakcyjność turystyczną.
- Pracujemy nad jego utworzeniem, aby ochronić unikatowy obszar Międzyodrza, po niemieckiej stronie istnieje już siostrzany park narodowy.
- Ochroną objęty zostanie obszar, który zamieszkuje ponad 200 gatunków ptaków, w tym wiele gatunków zagrożonych wyginięciem.
- Decyzję o utworzeniu PNDDO podejmiemy wspólnie – Ministerstwo wspiera w tym wysiłku lokalne samorządy.
- Utworzenie PNDDO zostanie sfinansowane z budżetu Państwa.
- Odra nadal będzie żeglowna, rybactwo i wędkowanie będą możliwe.
4 kluczowe pytania o Park Narodowy Doliny Dolnej Odry
1. Gdzie powstanie park?
Park Narodowy Doliny Dolnej Odry jest planowany na terenie 4 gmin: Szczecin, Gryfino, Kołbaskowo i Widuchowa.
2. Czy ustanowienie parku narodowego uniemożliwi żeglugę po Odrze?
Nie! Park narodowy ma objąć tereny dzisiejszego Parku Krajobrazowego Dolina Dolnej Odry, ale bez nurtów Odry Zachodniej i Odry Wschodniej. Poza wspominamy rzekami także kanał Klucz – Ustowo (Skośnica) oraz Kanał Gartz – Marwice nie zostały włączone w granice Parku ani jego otuliny. To oznacza, że żegluga będzie odbywała się tam na dotychczasowych zasadach. Ponadto trzeba pamiętać, że zgodnie z przepisami ustawy o ochronie przyrody tereny wykorzystywane gospodarczo i włączane do parku, są obejmowane ochroną krajobrazową i mogą być nadal wykorzystywane w dotychczasowych celach i w dotychczasowy sposób.
3. Czy w parku możliwy będzie połów ryb?
Tak! Przepisy ustawy o ochronie przyrody dopuszczają taką formę udostępnienia parku narodowego. W zadaniach ochronnych lub w planie ochrony wyznacza się miejsca udostępnione do wędkowania. Regulamin wędkowania jest określany w zarządzeniu dyrektora parku narodowego. Ze względu na uwarunkowania związane z ochroną przyrody oraz bezpieczeństwem mogą być wprowadzone pewne ograniczenia w wędkowaniu, np. możliwość wędkowania poza porą nocną. Dodajmy, że w parku narodowym nie wyznacza się obwodów rybackich, a dotychczasowe będę realizowane do czasu wygaśnięcia obowiązujących operatów rybackich. Po ich wygaśnięciu, działania związane z gospodarowaniem na wodach parku narodowego będą prowadzone na zasadach określonych w planie ochrony albo w zadaniach ochronnych. Park narodowy będzie odpowiedzialny za utrzymanie dobrego stany ichtiofauny na swoim obszarze. Zadania mogą wykonywać podmioty zewnętrzne.
4. Czy możliwe będzie prowadzenie działalności rolniczej na obszarze parku narodowego?
Tak. Działalność rolnicza w wielu przypadkach sprzyja ochronie przyrody. Utrzymanie ekosystemów nieleśnych, będących często siedliskami cennych gatunków ptaków, wymaga koszenia lub wypasu zwierząt, stąd działalność rolnicza jest pożądana. Odbywa się ona na zasadach określonych w planie ochrony lub w zadaniach ochronnych. W wielu parkach narodowych prowadzona jest taka działalność (Biebrzański PN, Narwiański PN, PN „Ujście Warty”).
Pytania i odpowiedzi mieszkańców regionu.
1. Czy utworzenie parku oznacza problemy dla mieszkanek i mieszkańców?
Budowa domów, rozbudowa budynków w mieście, budowa dróg i kolei – wszystko będzie działało jak do tej pory. Powstanie parku narodowego to impuls do rozwoju dla lokalnych społeczności. Park oznacza inwestycje w regionie w infrastrukturę edukacyjną i turystyczną, a więc nowe miejsca pracy i wzrost ruchu turystycznego. Samo obserwowanie ptaków to wielki rynek w Europie, przyciągający wiele osób z całego świata.
2. Kto decyduje o utworzeniu parku i jego graniach?
Nad kształtem parku i jego otuliny pracował specjalny zespół składający się z przedstawicielek i przedstawicieli lokalnych samorządów, nauki oraz Ministerstwa Klimatu i Środowiska. A dokładne określenie granic parku będzie uzgodnione przez organy uchwałodawcze jednostek samorządu terytorialnego, na obszarze których planowane jest utworzenie parku.
3. Kto zapłaci za powstanie Parku Narodowego Doliny Dolnej Odry?
Utworzenie i funkcjonowanie parku będzie finansowane z budżetu Państwa oraz ze środków uzyskanych przez park w ramach własnej działalności.
4. Czy powołanie parku narodowego może skutkować zablokowaniem planowanych inwestycji na obszarze gmin Kołbaskowo, Gryfino, Widuchowa i Szczecina w szczególności dużych inwestycji przemysłowych lub inwestycji w linie energetyczne i gazociągi?
Nie w przypadku rozpatrywanej lokalizacji. Ograniczenia dotyczące możliwości realizacji działań inwestycyjnych obowiązują w granicach parku narodowego i jego otuliny. Niektóre przedsięwzięcia realizowane na obszarze gmin mogą podlegać ocenie oddziaływania na środowisko lub ocenie oddziaływania na obszar Natura 2000, ale tak jest i dzisiaj.
5. Czy utworzenie parku narodowego może wpłynąć na ograniczenie korzystania z dróg przebiegających przez Międzyodrze?
Nie. Powołanie parku narodowego nie spowoduje ograniczenia ruchu na istniejących drogach przebiegających przez Międzyodrze. Przez wiele parków narodowych (np. Wielkopolski PN, Roztoczański PN, Biebrzański PN, Narwiański PN, Woliński PN) przebiegają drogi oraz linie kolejowe i są użytkowane zgodnie z przeznaczeniem, utrzymywane i modernizowane. Poza tym główne drogi, np. autostrada A6 zostały wyłączone z obszaru parku.
6. Czy będą wypłacane odszkodowania za szkody wyrządzane przez zwierzęta?
Tak. W parku narodowym szacowanie szkód prowadzone jest przez pracowników parku narodowego. Odszkodowania za szkody wyrządzone przez zwierzęta łowne są wypłacane przez park narodowy ze środków parku. W przypadku zwierząt objętych ochroną gatunkową (żubr, ryś, wilk, bóbr) szkody są szacowane przez pracowników parku, natomiast odszkodowanie jest wypłacane przez park, ze środków budżetu państwa.
7. Czy powołanie parku narodowego może skutkować ograniczeniem możliwości organizacji imprez plenerowych lub masowych na obszarze gmin Kołbaskowo, Gryfino, Widuchowa i Szczecina poza parkiem narodowym?
Nie. Powołanie parku nie będzie miało wpływu na możliwość realizacji imprez plenerowych lub masowych poza granicami parku narodowego. W praktyce dyrekcje parków narodowych współdziałają z organizatorami turystyki i imprez masowych, a niektóre pozyskują na to środki finansowe, np. z programów UE.
8. Czy po Międzyodrzu będzie wolno pływać motorówkami?
Zasadniczo w parku narodowym zakazuje się używania łodzi motorowych. Niemniej dyrektor parku narodowego może wyznaczyć obszary, na których używanie lodzi motorowych będzie dozwolone, chociaż może być w pewien sposób warunkowane, np. używaniem napędu elektrycznego
9. Jakie będą dalsze losy infrastruktury hydrotechnicznej?
Można pogodzić ochronę przyrody z działaniami w zakresie utrzymania wód oraz konserwacji zabytków hydrotechniki. Warto przywrócić krążenie wód Międzyodrza przez udrożnienie chociaż części zalądowionych kanałów. Poprawa natlenienia to wzrost dobrostanu zwierząt skrzelodysznych. Pozwoli to sprawniej odtwarzać ekosystemy Odry po zakwicie złotych alg. Mogą tam powstać m.in. refugia dla małży skójkowatych i ślimaków. Rewitalizacja śluz pozwoli zalać wybrane tereny w czasie roztopów, wezbrań albo inwazji wrogich wojsk. Z kolei przywrócenie dawnych przepływów w kanałach zintensyfikuje procesy samooczyszczania się wód. Przykłady Parku Narodowego „Ujście Warty” oraz niemieckiego Parku Narodowego Doliny Dolnej Odry pokazują, że ochrona przeciwpowodziowa i przeciwsuszowa świetnie uzupełniają się z ochroną ptaków oraz ryb.
10. Czy będzie możliwe wędkowanie?
Tak. Przepisy ustawy o ochronie przyrody dopuszczają taką formę udostępnienia parku narodowego. W zadaniach ochronnych lub w planie ochrony wyznacza się miejsca udostępnione do wędkowania. Regulamin wędkowania jest określany w zarządzeniu dyrektora parku narodowego. Ze względu na uwarunkowania związane z ochroną przyrody oraz bezpieczeństwem mogą być wprowadzone pewne ograniczenia w wędkowaniu, np. możliwość wędkowania poza porą nocną.
11. Czy w parku narodowym będą prowadzone polowania?
Zgodnie z przepisami ustawy o ochronie przyrody w parku narodowym nie prowadzi się polowań. Możliwe są redukcje wybranych gatunków zwierząt łownych (np. dzików z uwagi na zagrożenie rozprzestrzeniania się ASF) na zasadach określonych w planie ochrony albo w zadaniach ochronnych. Prowadzi się także redukcję zwierząt gatunków obcych, np. szopa pracza, jenota lub wizona amerykańskiego.
12. Czy możliwe będzie prowadzenie działalności rolniczej na obszarze parku narodowego?
Tak. Działalność rolnicza w wielu przypadkach wręcz sprzyja ochronie przyrody. Utrzymanie ekosystemów nieleśnych, będących często siedliskami cennych gatunków ptaków, wymaga koszenia lub wypasu zwierząt, stąd działalność rolnicza jest pożądana. Odbywa się ona na zasadach określonych w planie ochrony lub w zadaniach ochronnych. W wielu parkach narodowych prowadzona jest taka działalność (Biebrzański Park Narodowy, Narwiański Park Narodowy, Park Narodowy „Ujście Warty”).
13. Czy utworzenie parku narodowego wpłynie na możliwość wykonywania jakichkolwiek prac na Odrze?
Nie. Prace będą mogły być wykonywane zgodnie z wydanymi zezwoleniami. Park narodowy może oddziaływać wyłącznie lokalnie, w miejscu jego funkcjonowania. Nie będzie to miało wpływu na budowę urządzeń wodnych w górnym biegu Odry oraz budowę portu kontenerowego w Świnoujściu, gdyż obszary te są poza zakresem oddziaływania parku.
14. Obecnie obszar Międzyodrza jest objęty ochroną w ramach sieci Natura 2000, jak również ochroną krajobrazową (Park Krajobrazowy Dolnej Odry). Czy te formy ochrony nie są wystarczające? Po co powoływać park narodowy?
Park narodowy daje dodatkowe możliwości pozyskania środków na prowadzenie ochrony ekosystemów Międzyodrza, rozwój bezpiecznej dla przyrody infrastruktury turystycznej oraz edukację ekologiczną. W niektórych programach (FEnIKS 2021-2027), dzięki współfinansowaniu NFOŚiGW, istnieje możliwość sfinansowania ze środków zewnętrznych (unijnych i krajowych) od 85 do 100% kosztów kwalifikowanych w projektach realizowanych przez parki narodowe. Znaczną część przychodów parków narodowych stanowią obecnie dotacje z różnego rodzaju programów finansujących ochronę przyrody. Park narodowy to nie tylko forma ochrony, ale również instytucja, która kompleksowo zarządza całym obszarem. Pracownicy parku zajmują się organizacją czynniej ochrony, organizacją warunków dla rekreacji i turystyki oraz edukacją, jak również pozyskaniem środków, przygotowanie i realizacji projektów finansowanych ze środków zewnętrznych.
Pytania i odpowiedzi o przyrodę
1. Obecnie obszar Międzyodrza jest objęty ochroną w ramach sieci Natura 2000, jak również ochroną krajobrazową (Park Krajobrazowy Dolnej Odry). Czy te formy ochrony nie są wystarczające? Po co powoływać park narodowy?
Park narodowy daje dodatkowe możliwości pozyskania środków na prowadzenie ochrony ekosystemów Międzyodrza, rozwój bezpiecznej dla przyrody infrastruktury turystycznej oraz edukację ekologiczną. W niektórych programach (FEnIKS 2021-2027), dzięki współfinansowaniu NFOŚiGW, istnieje możliwość sfinansowania ze środków zewnętrznych (unijnych i krajowych) od 85 do 100% kosztów kwalifikowanych w projektach realizowanych przez parki narodowe. Znaczną część przychodów parków narodowych stanowią obecnie dotacje z różnego rodzaju programów finansujących ochronę przyrody.
Park narodowy to nie tylko forma ochrony, ale również instytucji, która kompleksowo zarządza całym obszarem. Pracownicy parku zajmują się organizacją czynniej ochrony, organizacją warunków dla rekreacji i turystyki oraz edukacją, jak również pozyskaniem środków, przygotowanie i realizacji projektów finansowanych ze środków zewnętrznych.
Z dotyczących doświadczeń wynika, że ze środków UE, przeznaczonych na rozwój infrastruktury turystycznej, korzystają też aktywnie samorządy (przykładem jest gmina Dobiegniew, na terenie której leży Drawieński Park Narodowy). Z dotychczasowych doświadczeń wynika również, że parki narodowe realizują wspólne projekty z gminami.
2. Jakie będą dalsze losy infrastruktury hydrotechnicznej?
Można pogodzić ochronę przyrody z działaniami w zakresie utrzymania wód oraz konserwacji zabytków hydrotechniki. Warto przywrócić krążenie wód Międzyodrza przez udrożnienie chociaż części zalądowionych kanałów.
Poprawa natlenienia to wzrost dobrostanu zwierząt skrzelodysznych. Pozwoli to sprawniej odtwarzać ekosystemy Odry po zakwicie złotych alg. Mogą tam powstać m.in. refugia dla małży skójkowatych i ślimaków. Rewitalizacja śluz pozwoli zalać wybrane tereny w czasie roztopów, wezbrań albo inwazji wrogich wojsk. Z kolei przywrócenie dawnych przepływów w kanałach zintensyfikuje procesy samooczyszczania się wód. Przykłady Parku Narodowego Ujścia Warty oraz niemieckiego Parku Narodowego Dolnej Odry pokazują, że ochrona przeciwpowodziowa i przeciwsuszowa świetnie uzupełniają się z ochroną ptaków oraz ryb.
3. Czy będzie możliwe filmowanie oraz fotografowanie przyrody w parku?
Tak, chociaż będzie to możliwe na zasadach określonych w regulaminie udostępniania parku narodowego. Wolno będzie filmować i robić zdjęcia bez niepokojenia i płoszenia zwierząt oraz schodzenia ze szlaków. Warto przy tym pamiętać, że już dziś, nawet poza parkami narodowymi, obowiązuje szereg zakazów w stosunku do zwierząt objętych ochroną gatunkową, np. filmowania powodującego płoszenie. Możliwe jest także uzyskanie indywidualnego zezwolenia na odstępstwo od zakazów obowiązujących w parku narodowym, np. schodzenia z wyznaczonych szlaków.
4. Czy będzie możliwe jest swobodne używanie dronów?
Swobodne latanie bez pozwoleń nie będzie możliwe, w parku narodowym wyznaczane są strefy zakazu lotów statkami powietrznymi do wysokości ustalonej w rozporządzeniu ministra właściwego do spraw żeglugi powietrznej.
Możliwe jest jednak uzyskanie zgody dyrektora parku narodowego na lot dronem, jeśli nie zaszkodzi to chronionym gatunkom zwierząt. Warto również mieć na uwadze to, że także poza obszarem parku narodowego nie wszędzie możliwe jest używanie dronów.
